RUSLAND – Severobaikalsk to Vladivostok

Blijkbaar hadden we na ons vorige bericht één en ander even moeten afkloppen als het gaat om het geluk met onze gidsen. Hoe het is om een draak van een gids te hebben werd zo’n beetje bij het drukken op de knop ‘plaatsen’ van het vorige bericht meteen duidelijk!

MEVROUWTJE THEELEPEL
Bij aankomst in onze nieuwe bestemming TYNDA werden we netjes vanuit de trein opgewacht om naar het hotel gebracht te worden. Hier kregen we met wat handen en voetenwerk te horen dat onze nieuwe gids het te druk had, en daarom niet zelf naar het treinstation was gekomen. Nou prima, kan gebeuren, niets aan de hand. In het hotel aangekomen, rond 17:00uur ’s middags na een treinreis van meer dan 50 uur (!) hebben we de gids dus even gebeld. We zouden de volgende ochtend volgens het programma pas een excursie hebben, dus alles onder controle.
Maar de gids aan de lijn zag het toch als haar plicht ons bij te praten, of we even tot 19:00uur in hotel op haar wilde wachten. Nou, na dus meer dan 2 dagen op 3m2 te hebben geleefd in een treintemperatuur van 28graden (vraag ons niet waarom, maar in iedere trein wordt het ontzettend HEET gestookt, het is bijna een sauna, en raampje open ho maar!) gaven wij aan dat wij toch echt zo snel mogelijk de stad even gingen verkennen om ergens lekker te gaan eten na twee dagen aanmaaknoodles en droog brood…
“Waar gaan jullie dan eten?” – “Ja, mevrouw, wij zijn hier nog nooit eerder geweest, geen idee, dat zien we later wel” – “Stuur me het adres even, dan kom ik met jullie mee” – “We weten dus geen adres, want we weten nog niet waar we gaan eten” – “Wacht anders heel even in het hotel, ik kom er nu aan…” Tja, redelijk ackward gesprek zover, vonden wij zo. Maar goed, even douchen was misschien ook wel zo fijn. Na meer dan een uur wachten in het hotel stond er ineens een klein, wat gezet vrouwtje van in de 50 in onze hotelkamer… gelukkig kwamen we niet toevallig net poedelnaakt de douche uitlopen ofzo, maar dat zal we gewoonte zijn zo midden in de Sovjet.
“Wacht even, ik moet eerst mijn complimenten nog uitspreken naar de chef, want hij heeft zo voor-tref-fe-lijk gekookt gisteren” sprak ze op weg naar de lobby… “weten jullie trouwens zeker dat je hier niet blijft eten?”….. “Oh, en er treedt vanavond een clown op tijdens een kinderfeestje.. ZO LEUK!, moet je echt even zien”
Bij ons begonnen de redelijk vermoeide haren nu toch al een beetje rechtop te staan, we wilden gewoon wat met zijn tweetjes gaan eten! Dus na wat ‘pressureplay’ gingen we op zoek, tijdens de wandeling kregen we te horen dat onze gids, behalve gids ook journalist -misschien ging ze wel een item over ons maken- en lerares Frans is, gevolgd door het legendarische LOI zinnetje: “Parlez vous Francais?”
Nou ja, na een triomftocht van haar behaalde successen van 20 minuten kwamen we bij de lokale Bram Ladage aan, of we alvast een tafeltje uit gingen zoeken, dan ging zij vast bestellen. Nou, nee dus, we liepen naar buiten en keken even op Google Maps op de telefoon bij ‘restaurants in de buurt’. Oké, het ontzag ondermijnend kwam ze er al tussen dat de restaurants allemaal heel ver weg lagen, en dat ze even een taxi moest bellen. “Weest gerust mevrouwtje, dat doen we zelf wel..” – “Nee, laat mij maar even bellen, ik heb mijn vaste taxichauffeur en die rekent voor mij altijd een speciaal tarief, scheelt jullie een hoop geld!”. Na een extra tien minuten wachttijd resulterend in niets, was de maat, en de eerste kennismaking van deze avond toch echt vol. We zeiden dat we het zelf wel uitzochten en liepen ons eigen pad, tien minuten later zaten we ergens lekker ontspannen te eten, zonder mevrouwtje ‘commissie’.
De volgende dag was de ‘excursie’ niet anders, in het treinmuseum hingen overal foto’s hoe en onder welke barre omstandigheden (werktemperaturen tot min 60!) het spoor gemaakt is.
Bij een foto waar je bijvoorbeeld 4 man in de sneeuw een stuk spoor zag maken, kregen we briljante toevoegingen als: “Hier zien jullie 4 man in de sneeuw die een stuk spoor maken”. Oh echt, je meent het!
Maar het was gelukkig pas het gedeelte voor de start van de excursie, want hier kregen we met de echte gids te maken, een oude vrouw die vol trots haar museum liet zien, en nog trotser was dat er uit diverse landen al mensen kwamen om deze verzameling te zien! Veelal was het museum ingezet om de triomfen te laten zien hoe de Russen het voor elkaar kregen om in zo onmogelijk gebied een treinspoor aan te zeggen. Slechts een enkel fotootje en klein commentaar sprak enigszins beschamend dat sommige delen van de rails nou niet bepaald door vrijwilligers zijn gemaakt, maar meer door de ‘gevangenen van Stalin’ die zonder geschikte uitrusting dus maar ergens werden neergezet naar een vaak uitputtende treinreis onder temperaturen tot min 60 graden.
Dit maakte het erg interessant… wat soms wat tenenkrommend werd, als ‘ons’ mevrouwtje theelepel weer even haar excellentie moest etaleren door even een handgebaar of klein imitatiehandklapje, of Frans “a oui” aan de oude vrouw moest geven, als ze blijkbaar de mondelinge overhoring goed had uitgelegd.
Na de rondleiding hebben we zo snel mogelijk afscheid genomen van onze gids en zijn we lekker ons eigen plan gaan trekken, er was een klein festivalletje in de stad, omdat de lente voor de deur staat. Hier waren wat traditionele Russische dansen in kledij, erg leuk om te zien.
Na was dansjes en toneelstukjes hielden we het voor gezien en zijn we verder gaan lopen, precies het juiste moment, want zelfs in de verte hoorde we de nieuwe act die een Russisch lied kwam zingen, misschien een octaafje of drie te hoog ingezet want het vloog echt alle kanten op! We hoefden alleen maar naar elkaar te kijken en waren het er over eens… ‘onze gids kan nog zingen ook haha!’

GULAG
Ook de volgende plaats, KOMSOMOLSK, was Kwalitatief Uitermate Teleurstellend qua gids. Na een treinreis van weer zo’n 50 uur konden we bij aankomst onze gids niet vinden (die zou met zo’n bordje klaarstaan). Geen probleem, maar in die Siberische vrieskou blijven we niet letterlijk en figuurlijk ijsberen op het perron. Met ons ‘handen en voeten Russisch’ waren we bijna gereed om in een taxi te stappen, toen er een auto aan kwam scheuren waarbij de chauffeur al naar ons begon te seinen.
Het was onze gids, hoe hij zo resoluut wist dat wij zijn gasten waren is mij nog steeds een raadsel. Waarschijnlijk heeft het ermee te maken dat Dieuwke momenteel de enige vrouw in Rusland is, die het niet echt een strak plan vindt om in de vrieskou op hakken, een panty en een net iets te kort rokje rond te lopen.. dat MOET wel een toerist zijn:-)
Het plan was dat we bij onze gids een ‘homestay’ zouden hebben, we zouden diezelfde avond alweer doorreizen naar het volgende plaatsje. Op weg naar zijn woning gaf de gids al aan dat hij druk in een verhuizing zat, dit bleek wel bij aankomst. Alles stond onder de ingepakte dozen en het was één grote zwijnenstal! De nieuwe eigenaar hoeft het behang in ieder geval niet meer af te stomen, die kwam er van zichzelf al afzetten vanwege de vele vochtproblemen! Enigszins een kleine teleurstelling na meer dan 2 dagen in een treincoupétje waarbij een douche dan wel even lekker is, maar hier hadden we allebei zoiets van ‘we moeten hier weg, nu!’..
Maar dit plaatsje -pas sinds 2003 zo’n beetje opengesteld voor de buitenwereld- heeft zowel ten tijden van de Sovjet-Unie, als vandaag de dag ook een rijke geschiedenis. Het is momenteel vooral bekend om de maak van gevechtsvliegtuigen, wat ook meteen de reden is van de late openstelling, de staatsgeheimen van techniek mochten natuurlijk absoluut niet bij de buitenwereld terechtkomen.
Uit militair oogpunt is dit plaatje ooit ‘gesticht’ door Stalin in de jaren ’30, gesticht wil hierbij voornamelijk zeggen dat politiek gevangenen op transport werden gezet naar de ‘middle of nowhere’. Er was dus niets of niemand, en de inwoners van nu zijn voornamelijk 3e generatie van de eerste inwoners / stichters.
Tijdens onze vele uren in de verschillende treinreizen dwars door de Sovjet Unie leest Dieuwke het boek Gulag - a History van Anna Applebaum. Zij heeft lang onderzoek gedaan naar de omstandigheden van de (politiek) gevangenen tijdens de Sovjet tijd en de omstandigheden waarin zij terechtkwamen. Het systeem van gevangenissen wordt de Gulag genoemd. Wrede werkkampen die in grote aantallen, met name onder Stalin, in de hele Sovjet Unie werden opgericht.

Omdat Komsomolsk meerdere van deze voormalige werkkampen heeft, vroegen wij onze gids of hij ons daar naartoe zou kunnen brengen. De gids, met zijn hoofd meer bij zijn verhuizing (begrijpelijk, maar REGEL dan iemand anders!!) keek even paniekig om zich heen, en gaf aan dat hij ons voor zo’n 100 euro wel even de werkkampen zou laten zien. Russisch gezien een HEEL bedrag.. op zijn voorhoofd konden wij als vrije vertaling iets lezen als “ik heb er eigenlijk helemaal geen tijd voor, maar voor zo’n financieel klappertje maak ik een uitzondering!”
We bedankten vriendelijk en gingen zelf op onderzoek uit. Het plaatsje was er weer duidelijk één in Sovjet stijl, blijft apart om daar zo doorheen te lopen, zowel voor ons als de lokale bevolking. Het gebeurt de laatste plaatsen steeds vaker dat er willekeurig Russen naar ons toe komen, en vragen wie wij zijn en wat we (in hemelsnaam) komen doen in hun stadje!
Na een lichte verkenning, waar het plein ter ere van de gevechtsvliegtuigen industrie zeker indrukwekkend is, zijn we toch eens op een taxi afgestapt. Op de telefoon hadden we uiteraard al een foto klaarstaan van de werkkampen, het woord GULAG is een Russisch woord, dus de combinatie moest ons snel naar zo’n kamp toebrengen. We hadden blijkbaar een ongeschoolde taxichauffeur, want het leek alsof hij water zag branden…vreemd. Zeker toen we 3, 4 taxi’s later alleen nog maar chauffeurs hadden gezien die werkelijk geen idee hadden waar we het in godsnaam over hadden! Dan onze verhuizende ‘gids’ maar even bellen, en vragen of hij dan in ieder geval aan de taxichauffeur uit wil leggen waar hij heen moet rijden.
“I can promiss you, you can ask any taxi driver in the city about the Gulags, nobody will know…” was zijn antwoord door de telefoon. Wij stonden perplex! Hij stelde voor om even thee te gaan drinken, en daarna dan toch gezamenlijk naar de kampen te gaan. Misschien een inschattingsfoutje, maar gevoelsmatig zat hij alleen nog op die honderd euro te azen, en op deze manier had ik daar niet zoveel zin in.
We zijn naar een hotel gegaan om wat te eten, de receptioniste, die natuurlijk weer direct zag dat wij toeristen waren, begon met ons te praten. Ze sprak zeer goed Engels, ik denk de enige van deze plaats, en je kon wel zien dat zij goed geschoold was. Oké, een laatste poging, we haalden onze foto’s weer tevoorschijn, waarbij we vroegen of zij wist waar de Gulags zich bevonden. Helaas, weer een vragende blik, ze vroeg het even rond bij het personeel, maar niemand die er ook maar iets van wist. Dan maar een schepje erboven op, “STALIN CAMPS?!” … dat moet toch wel wat zeggen, alleen al in dit plaatsje zijn inwonersaantallen gereduceerd van een miljoen naar ca. 350.000 ten tijden van Stalin naar een latere telling in de Sovjet-unie. Sommige massagraven van slachtoffers van de Gulags zijn in dit stadje gewoon gemaskeerd door er een fabriek op te laten bouwen, zodat de slachtoffers niet gevonden zouden worden! …maar ook hier, geen resultaat!
Vraag een willekeurige Rus op straat wie Hitler heeft verslagen, en ze doen bijna in polonaise zo’n Russisch volksdansje, waarbij ze vanuit de heupen om en om de benen in de lucht zwiepen, schreeuwend RUSSIA, RUSSIA!
Maar ze had een idee, wij konden even gaan eten, en zij zou met onze termen wel even op Google gaan, zodat we na het eten alsnog heen konden. Toen we weggingen zat ze er niet meer, we hebben van de uitkomsten niets meer gehoord.. zal ze met 3 zoektermen ineens zaken van haar woonplaats hebben gezien, die de stad klaarblijkelijk als een groot geheim met zich meedraagt?
Nou, met lege handen naar huis dus, onze geweldige gids bracht ons naar het treinstation… “Hoe komt het dat niemand iets weet van die Gulags hier?” vroeg ik enigszins gefrustreerd in de auto. De gids verontschuldigde zich dat hij zo druk was vandaag, en begon wat te hakkelen over de reden. Na een paar keer gezegd te hebben “Dat vertel ik de volgende keer wel als jullie hier zijn” en wij hadden gesneerd dat die keer niet meer ging komen, begon hij toch wat meer te praten.
Het verhaal werd niet alleen zijn verhaal, maar ook een verklaring van veel dingen die wij hebben gezien in de lange weg hiernaartoe. De Russen krijgen op school, maar ook in de musea een beeld voorgeschoteld van ‘de Trotse Rus’.
De Russen, met het verslaan van Hitler, Napoleon, eerste man op de maan, het aanleggen van een treinrails in onmogelijk gebied, zij DOEN het! Zelfs in het museum van de aanleg van het spoor, alleen maar triomfen, en misschien 2 á 3 fotootjes met het verhaal dat er ook wel onschuldige mensen slachtoffer zijn geworden van het EIGEN regime. Niets over de zwarte periode, waarbij zelfs Russische soldaten die terugkeerden na het verslaan van de Duitsers, door Stalin -om wat voor reden dan ook- werden gedeporteerd naar zijn werkkampen! Tja, als je het nergens geleerd of te zien krijgt, hoe moet je het dan weten!?
Vlak voor we de trein instapten, gaf de gids (waarbij in de autorit al duidelijk werd, dat het wel degelijk een gids was) aan dat zijn opa is gesneuveld in de gulags, hij kreeg dit pas op latere leeftijd van zijn vader te horen, met hoorden en stoten. En zijn vader praat er weer met niemand anders over, volgens hem blijft het geheim van het stadje zo voor altijd een geheim, niemand praat erover, het is niet gebeurd..
Uiteindelijk was dit wat mij betreft interessanter dan de Gulags WEL gezien te hebben, die bestaan, dat hebben de foto’s, archieven en getuigenverhalen wel aangetoond. Maar een ongemakkelijke ontkenningsfase, waarbij in iedere familie waarschijnlijk wel een trauma / geheim schuilgaat, dat is bijna niet te bevatten.

VLADIVOSTOK
Momenteel zijn we bij het eindpunt van onze treinreis, Vladivostok. We hebben in het land nu meer dan 9288km afgelegd! De winterkleding hebben we vandaag ingepakt en alvast via een groot postpakket opgestuurd naar Nederland!

Op de laatste dag hebben we bij een antiekwinkeltje nog een platenspeler gekocht uit de Sovjet tijd, we hopen dat deze goed aankomt zo tussen onze kleding in het 18kg zware postpakket:-)
Morgen gaan we door naar JAPAN, de hele trip door Rusland is eigenlijk zonder dat we hier vooraf een idee van hadden één grote geschiedenisles met bewegend beeld geworden dwars door het hele land! Hier was voor ons geen ontkomen aan, maar misschien erger, zeker voor de Russen niet. Op iedere hoek van elke straat wordt je nog herinnert aan STALIN, zijn beeltenissen en straatnamen mogen dan compleet verwijderd zijn, zijn typerende stijl van de gebouwen is onverbiddelijk aanwezig. Voor ons was het aan het eind duidelijk, de Russen willen weer vooruit kijken, niet in het verleden blijven hangen, trots zijn op hun land. En zo snel mogelijk die tijd van 1917 tot 1990 vergeten.

x